Vầng trăng mười sáu đã vành vạnh ở một góc trời.
Gió chiều thổi lộng. Cả cánh đồng không còn một vạt lúa, chỉ lỗ chỗ
những khoảnh đất vừa được đào lên khảo nghiệm. Không còn cánh đồng cò
bay thẳng cánh. Không còn sóng lúa rập rờn... và cây ô môi già mấy chục
năm tuổi, dễ chừng gần bằng tuổi ông Tư cũng bị đốn hạ hôm qua rồi. Đám
công nhân đã bẻ hết trái, chỉ còn thân cây với những nhánh đen chỏng chơ
nằm như một người vừa bị trợt té. Ông Tư đứng trầm ngâm. Gió thổi lộng
làm mái tóc sớm bạc của ông lòa xòa thêm. Từ lúc người ta đồn đại đất
nhà ông cùng với gần hai mươi hộ gia đình khác sẽ bị giải tỏa để xây
dựng một nhà máy đường quy mô, ông đã nghe buồn. Nhưng ông không ngờ
công trình lại làm mau đến vậy. Từ lúc mười mấy hộ gia đình nhận được
thông báo họp mặt chính thức để chánh quyền công bố lịnh giải tỏa cho
đến lúc phải ra đi, thời gian chưa đầy một năm. Bây giờ, nhà ở mới đã
xây cất xong. Nhà tường lợp tôn hẳn hoi. Hai thằng con trai ông, mỗi đứa
một chiếc xe gắn máy đời mới đàng hoàng. Tụi nó thì vui mừng tở mở, còn
ông thì buồn đau đến đứt ruột mà chúng đâu hay. Đứa con gái út đang học
lớp mười vui vì nhà đã ở gần trường. Vợ ông cũng tỏ ra nhạy bén không
kém mấy người ở chợ. Nhà vừa xây cất xong đã mở liền một quán cà phê.
Thằng Hai mau mắn đi rinh về cái máy hát với cặp thùng và suốt mấy ngày
liền ông không làm gì được khi bên tai cứ ầm ào tiếng nhạc. Bà Tư có vẻ
cũng thông cảm với ông, bà nhỏ nhẻ:

- Phải ráng thôi ông. Hoàn cảnh bây giờ khác rồi. “Ở bầu thì
tròn, ở ống thì dài”, “Nắng bề nào che bề nấy”. Ông phải quen đi mới
được. Với lại tui với ông bây giờ già rồi, sức đâu làm ruộng nữa. Còn
mấy đứa nhỏ, nó sống theo thời, miễn có tiền sống no đủ là được. Ông
buồn hoài sanh bịnh còn khổ nữa.

Ông nghe bà nói một hơi mà không trả lời một tiếng, chỉ lặng lẽ
vấn thuốc hút. Từ ngày dọn nhà về đây, ông càng hút nhiều hơn. Buồn thì
cứ vấn, cứ hút. Có ngày, ông không ăn được cơm. Con út đi học về phụ với
bà bán quán. Khách cũng lai rai đủ tiền chợ. Thằng Hai, thằng Ba sáng
xách xe ra chợ kiếm khách. Chạy xa chưa dám vì chưa quen đường lại chưa
có bằng lái, tụi nó chạy gần. Mỗi ngày phụ thêm tiền gạo. Ông thấy mình
là người dư thừa ra trong cái nhà nầy. Loanh quanh, luẩn quẩn ông đi
kiếm tre làm một mớ cần câu cắm và bắt đầu với công việc mới của mình.
Bà Tư biết chồng buồn nên thông cảm. Sáng ra, bà dậy sớm bắc nồi cơm lên
bếp. Quán dọn xong thì cơm chín. Ông không ăn sớm nên giở cơm theo.
Buổi trưa, ông tìm một chỗ ngồi. Nước trà nguội ngắt nhưng cũng không
sao. Quan trọng là ông đã tìm lại được cái không khí của mình, tìm được
cái khoảng không quen thuộc từ khi ông còn là một thằng nhỏ chăn trâu.
Từ cánh đồng, con sông tới những chiếc cầu khỉ, cầu ván ông đã thuộc nằm
lòng. Chỗ nào nước cạn, chỗ nào nước sâu. Chỗ nào nhiều cá, chỗ nào có
tôm cua ông đều biết rõ. Nhà nghèo, hồi nhỏ ông không được đi học, ông
đi giữ trâu cho nhà Sáu Đảnh, người khá nhứt trong xóm. Rồi lớn lên, ông
cưới vợ. Vợ chồng siêng năng tằn tiện mua được mấy công ruộng, sắm được
đôi trâu. Đời ông còn mong gì nữa. Ba đứa con ông đều được đi học.
Thằng Hai tới lớp bảy thì cà trật cà vuột đòi thôi. Kệ nó, lớp bảy cũng
được. Cũng hơn ông rồi. Nó làm ruộng giỏi và phụ được ông. Thằng Ba hơn
anh nó, tới lớp chín, cũng nghỉ. Nó lại giỏi bắt cá, bắt cua. Ông thấy
đời mình cũng đỡ vất vả rồi, còn mong gì nữa. Ba mươi mấy tuổi mới lấy
vợ. Bây giờ, chỉ mong con nó có đôi có bạn để mình có cháu bồng ẵm cho
vui tuổi già. Thằng Hai đã hai mươi hai mà cứ trắm trơ trắm trất ra đó.
Ông biểu coi chỗ nào được thì cưới để có con. Nó cười: “Ba mua cho con
chiếc xe còn có lý hơn”. Ông đâm quạu: “Mua xe rồi nó đẻ con cho mầy
chắc? Bao nhiêu tuổi rồi mà chưa biết lo liệu chuyện gia đình!”. Nó cười
chọc ông “Hồi đó, ba cưới má không phải tới hai mươi bốn tuổi sao? Con
mới hai mươi hai mà sợ nỗi gì!”. Ông đuối lý nhưng cũng chống chế: “Hồi
đó tao nghèo, đi làm kiếm ăn còn khó, nói gì tới vợ con. Còn bây giờ,
tao có tiền lo, mầy sung sướng quá rồi có biết gì đâu!”. Ông nói rồi lại
buồn. Năm mươi sáu tuổi rồi còn gì. Mấy người bạn đã một bầy cháu chớ
ai như ông. Cũng may, tụi nó biết phụ cha mẹ kiếm tiền, chớ nếu tụi nó
lại cờ bạc rượu chè hư thân, chắc ông còn khổ nữa. Ông đi cắm câu tưởng
để khuây khỏa mà lại hay. Cá đem về ăn không hết lại bán cho lối xóm.
Ông ra đi từ sáng. Siêng thì ở tới chiều. Bữa nào thấy uể oải thì về
sớm. Từ ngày bắt đầu đi câu, ông đã tránh không đi về phía đất nhà cũ
của mình. Ông không muốn nhìn thấy cảnh cũ mà thêm đau lòng. Nhưng hồi
đêm nầy, ông mơ một giấc mơ lạ lắm: ông thấy mình đánh trâu cày trên đất
cũ. Đằng kia, bà Tư đang cho gà ăn. Nhưng bà bỗng xa dần xa dần. Ông
chạy theo, bà cứ như một làn khói... biến đi. Ông la ơi ới, tay ông đập
mạnh trúng vô vách tường, đau điếng và ông choàng tỉnh. Bà Tư từ trong
buồng đi ra. Bà mở công tắc đèn và thấy ông Tư ngồi chình ình trong
mùng.

- Ông thấy gì mà mớ dữ vậy?

Bà vừa nói vừa rót cho ông ly trà nguội. Cả nhà đều thức. Thằng Hai chọc ông:

- Ba thấy ăn trộm hả? Sao ba la lớn quá vậy? Ba đập muốn bể
tường luôn kìa. Ông đón ly nước từ tay bà Tư uống cạn rồi lại ra ngoài
đi tiểu.

- Thôi! Có gì đâu, ngủ đi! Bà Tư vừa trở vô trong vừa biểu mấy đứa nhỏ đi ngủ. Con Út nằm thỏ thẻ:

- Chắc tại ba đi suốt ngày mệt quá nên mớ. Má nói với ba đi một buổi thôi, dang nắng tối ngày rồi bịnh.

Bà Tư nằm gác tay lên trán mà thấy thương chồng quá. Thôi thì
tìm cách xoay xở kiếm lại một miếng đất cho ông, không chừng ông lại
vui.



Bà Tư âm thầm thực hiện ý định của mình. Tiền bồi thường còn dư
một ít bà vẫn dành khi hữu sự. Còn số nữ trang của bà với con Út cũng
bộn chớ, mà toàn là vàng 24. Bà không thích vàng 18, theo cách nghĩ của
bà, rủi ro cần thiết thì không xài được. Bà nhờ Năm Miên, người em bà
con dò hỏi giùm. Đất bây giờ hơi mắc, nhưng đất ruộng vẫn chưa mắc lắm,
kiếm lại cho ổng có bùn mà lội, chắc ổng hết buồn. Bà mua lại được hai
công đất ruộng hơi xa nhà một chút nhưng nghĩ tới nỗi vui mừng của ông,
bà lại thấy vui lây. Bữa nay ông đã đi suốt ngày chưa về. Bà định chồng
tiền xong mới nói để ông bất ngờ.

Ông Tư đi suốt ngày và cá cũng nhiều lắm. Lúc ông vừa định quay
về thì nhìn thấy mặt trăng. Trời đất! Sao trong đời ông, đã bao nhiêu
lần ngắm trăng mà ông có thấy nó đẹp như vầy đâu. Thêm nỗi, cả cánh đồng
cứ trơ trơ ra đó, nham nhở như một chiếc chiếu đã nhàu nát. Ông lại
thấy tội nghiệp mặt trăng. Nó cô đơn quá! Cô đơn cũng như ông. Ngày xưa
đâu vậy, trăng mọc thì gió hây hây, sóng lúa rập rờn... Lúa chín thì
thảm lúa vàng. Mạ còn xanh non thì cả cánh đồng nõn nà như con gái vừa
mới lớn. Đâu như bây giờ, nó chẳng còn nơi còn chốn để khoe vẻ đẹp mà
tạo hóa đã khéo ban cho. Ông Tư thẫn thờ đứng ngắm trăng như một họa sĩ
đang say sưa ngắm nhìn tác phẩm của mình. Ông nhớ lại từ chặng đời ông
đã sống, đã lớn lên như thế nào trên mảnh đất này. Nhớ cái ngày mua được
hai công ruộng đầu tiên, ông đã móc một nắm đất trên tay mà đưa lên
mũi. Cái mùi bùn cũng quen thuộc như mùi rơm rạ trong sân. Rồi mấy công
ruộng kế tiếp, rồi đôi trâu. Ông đã rớt nước mắt ngày người ta tới dắt
tụi nó đi. Hai con trâu cố ghì dây gàm lại, tụi nó cũng đâu muốn xa ông.
Ruộng đất đã không còn thì để trâu lại làm gì. Ông bất chợt thở dài khi
nhớ lại mấy ngày trước lúc ông tình cờ đi ngang chỗ người chủ mới đang
cày. Đôi trâu nhìn ra ông, tụi nó rống lên mấy tiếng nghe buồn quá! Ông
cắm đầu cắm cổ bước mà nghe mắt cay cay.

Trời đã thẫm màu, trăng đã lên cao hơn, gió lồng lộng thổi. Ông
Tư ngồi phịch xuống đất, cái giỏ cá và mấy cần câu ông đặt kế bên. Ông
móc thuốc ra vấn rồi cứ vậy mà ngồi ngắm trăng, quên cả việc về nhà,
quên cả bà vợ hiền đang thắc thỏm chờ ông bên mâm cơm đã nguội lạnh.

Bà Tư thấy trời đã tối mà ông Tư vẫn chưa về, đâm lo. Thằng Hai vừa dừng xe trước nhà bà đã biểu:

- Chạy đi kiếm ba mầy coi, sao tới giờ nầy chưa về, không biết có chuyện gì đây!

- Chắc ba ghé nhà ai đó nhậu nhẹt chút thôi, có gì đâu mà má lo, lớn rồi đi lạc đâu mà sợ.

- Mầy còn ở đó nói chơi. Ba mầy lúc nầy lạ lắm, tao hổng lo sao được.

- Thôi thì để con đi.

Thằng Hai vòng xe lại, nó nghĩ thế nào mà lại chạy về hướng đất
cũ. Ông Tư đã vấn tới điếu thứ năm rồi. Ông hút thì ít mà gió thổi làm
cháy thuốc thì nhiều. Cây ô môi nằm chỏng gọng làm ông buồn không ít.
Lúc nhỏ, ông cùng mấy đứa bạn chăn trâu đã coi nơi này là điểm hẹn. Cả
đám cột trâu lại rồi chơi đánh nhau. Bẻ cọng u du làm đạn bắn bằng những
sợi dây thun thắt lại thành bím. Cọng u du nhỏ vậy mà với tốc độ bay
nhanh, khi trúng vô mặt thì đau thấu trời thấu đất chớ vừa đâu. Cây ô
môi như một vị thần đã uy nghi đứng đó hằng mấy chục năm rồi. Bây giờ
thần lại nằm chỏng gọng thật đau lòng. Ông Tư nghe như mình đã mất đi
cái gì đó trong lòng. Cái mất không nhìn thấy và không giải thích được.
Thằng Hai đã nhìn thấy ông từ đằng xa. Nó cũng hiểu được nỗi buồn của ba
nó nhưng nó không đồng cảm. Có gì đâu mà tới như vậy. Lội ruộng cực khổ
muốn chết mà lại ham. Về chợ ở, chưn giầy chưn dép chẳng sướng hơn sao.
Nó dựng xe rồi đi về phía ông. Ông Tư vẫn chưa hay thằng Hai tới, ông
vẫn trầm ngâm lắng nghe hơi thở của đất trời chan hòa trong cõi mênh
mông tịch lặng.

- Ba ơi! Về thôi, má chờ ba từ chiều tới giờ, má lo lắm!

Ông Tư như vừa bị kéo về thực tại. Thằng Hai đã tới bên và nắm
lấy tay ông. Hai bàn tay ông lạnh ngắt. Nó cũng thấy sợ. Đúng là ba nó
lạ quá! Nó đâu hiểu được cái hồn của đất đai đã thấm đẫm đời ông. Chỉ có
ai lớn lên từ đất mới hiểu được nỗi đớn đau đến dường nào khi phải xa
nó.



Ông Tư nằm vùi luôn mấy ngày và thỉnh thoảng lại mê sảng. Những
người nhẹ dạ, mê tín thì cho là ông bị quở vì đã xúc phạm tới những vong
hồn lúc ông lang thang trên những cánh đồng từ tờ mờ sáng đến tối. Bà
Tư thì hiểu ông đang mắc tâm bịnh. Sáng nay, bà nấu xong nồi cháo rồi
múc ra tô, để trên bàn và khẽ khàng:

- Ông dậy rửa mặt rồi ăn cháo. Bữa nay có vợ chồng Năm Miên qua chơi, ráng tỉnh táo chút đi.

Ông Tư giựt mình, vợ chồng Năm Miên ít tới lui nhà ông, bữa nay
lại tới, có chuyện gì đây. Ông xuống nhà dưới rửa mặt rồi trở lên. Bà Tư
đã xếp xong mùng mền và rót sẵn cho ông ly nước. Ông Tư ngồi xuống ghế,
nhắp một ngụm trà rồi chậm rãi:

- Vợ chồng Năm Miên có chuyện gì mà qua đây?

- Thì chút nữa ông biết, gấp gì. Ông ăn cháo đi cho khỏe.

Thằng Hai vừa dừng xe trước nhà. Hai người khách bước xuống xe.
Ông Tư nhìn thấy vợ chồng Năm Miên xăng xái bước vô. Năm Miên lên tiếng
trước:

- Anh bịnh gì vậy anh Hai (Bà Tư vốn thứ Hai, thứ Tư là thứ của chồng)? Bữa nay tui trị cho dứt luôn nghe!

Ông Tư ngơ ngác vẫn chưa hiểu điều gì. Thằng Hai dựng xe xong đã tới sau lưng bà Tư:

- Má nói mau đi cho ba mừng đặng hết bịnh.

Bà Tư chưa lên tiếng. Năm Miên vừa kéo ghế ngồi vừa mau mắn:

- Bữa nay tui qua lấy tiền đất. Tui sang lại cho chị Hai hai
công ruộng đầu hồi. Chị Hai thấy anh cứ buồn bã hoài nên mua ruộng để
anh lội cho vui vậy mà.

Ông Tư chầm chậm đặt ly trà xuống bàn. Ông nhìn vợ, người vợ
hiền từ bao năm nay đã là người hiểu ý ông nhứt và cũng là người đã kề
vai chia sẻ bao nhiêu khó khăn vất vả từ ngày lấy ông. Ông bỗng nhớ lại
cái ngày đầu tiên ông mua được ruộng và cái mùi bùn ngay ngáy lại phảng
phất đâu đây.