Khá hài lòng với kỳ thi học kỳ,
Insu đáp máy bay từ Leningrat về quần đảo Xakhalin xa xôi; và chẳng bao
lâu sau, chàng đã đứng trước cửa nhà mình. Từ ngoài sân, chàng thấy đứa
em trai đang ôm con mèo xù to như một con báo, đôi mắt nó láu liêng liếc
nhìn con cá khô treo chỗ cây ngưu bàng ngoài hiên nhà. Đứa em trai
buông con mèo, mừng rỡ đón anh mình.
Con mèo chớp thời cơ lao vút về phía cây ngưu bàng rồi nhẹ nhàng rơi xuống không gây ra một tiếng động.
- Khisu ơi, mau mau báo cho tụi bạn anh hay tin... Anh có đem về mấy
chai whisky Scotland. Kêu tụi nó tới cho tụi nó thử rượu ngoại... Lấy xe
đạp đi cho nhanh, em!
Đứa em lập tức biến mất. Còn lại một mình, chàng sinh viên thành
Leningrat mỉm nụ cười buồn nhưng hạnh phúc. Cha mẹ đang đi làm. Chàng
cởi veston, cả sơ mi và cà vạt liệng vào góc phòng rồi trải tấm chăn
bông xuống sàn nhà, lăn ra ngủ. Chuyến bay dài xuyên qua một đất nước
rộng lớn làm chàng thấm mệt.
Chiều, nhóm bạn họp lại ngồi bên mấy chai whisky. Dù trước kia khá thân
thiết, nhưng giờ đây dường như giữa họ có một khoảng cách vô hình nên
không khí ít cởi mở. Insu mặc sơ mi vẫn thắt hờ chiếc cà vạt theo kiểu
người thành thị. Chàng đang kể cho bạn nghe về Leningrat với bao danh
lam thắng cảnh, ở đó hiện giờ đang là những đêm trắng, cùng những sinh
hoạt văn minh, thơ mộng, như đọc sách trong Vườn Mùa hè, câu cá trên
sông Nhêva... Rồi quay sang người bạn có tên là Bônggi, chàng nói:
- Vậy mà chỉ còn mỗi mình mình ăn cá. Đôi lúc nghĩ, thấy buồn...
Đó là một câu bóng gió, bởi trước kia Insu và Bônggi cùng đến Leningrat,
cả hai thi vào trường Bách khoa và cùng học được một năm. Rồi Bônggi
quyết định chia tay thành phố thơ mộng nằm bên sông Nhêva, quay về
Xakhalin cưới vợ, gác lại cả thế giới đang rộng mở và những kiến thức
lớn lao đang chờ đợi anh. Vợ Bônggi là một cô gái nhỏ thó, õng ẹo, tục
danh Lixixa (1). Sở dĩ người ta gọi cô như vậy bởi từ nhỏ cô là đứa bé
không bình thường. Cô hay thơ thẩn ngoài đồng hoặc loanh quanh dọc bờ
biển, đôi khi lại trốn trong nhà kho của một người láng giềng... Nhưng
khi lớn lên, cô trở nên dễ coi lạ. Lúc ấy nhiều chàng trai tới lui đặt
vấn đề, Lixixa từ chối và lẩn tránh tất cả những kẻ để ý mình, trong số
đó có anh chàng Bônggi nói lắp và nhút nhát.
Bônggi nhỏ người, vai hẹp, nhìn cuộc đời với đôi mắt đen ngơ ngác như sợ
sệt. Anh cũng không hy vọng lọt được vào mắt xanh của Lixixa, bởi anh
biết mình chẳng thể so cựa nổi với ai. Vì vậy khi đến Leningrat, Bônggi
có viết cho Lixixa lá thơ từ biệt. Ngay sau đó Bônggi nhận dược hồi âm
của cô với nét chữ to, rõ ràng bằng mực học trò, đâu khoảng mười dòng;
đại ý cô rất cảm động với lá thư từ phương trời xa, rằng nó đến với cô
như tia phản chiếu của ánh mặt trời trên đỉnh núi; và rằng Bônggi đừng
hiểu lầm cô mà cho tình yêu của mình là tuyệt vọng...
Bônggi không còn biết trời đâu đất đâu. Anh hạnh phúc đến độ định...
nhảy từ cầu Anhicốp xuống sông Nhêva để kết liễu đời mình, nhưng may mà
Insu kịp ngăn anh. Nhân đó Insu còn vạch cho Bônggi thấy sự đỏng đảnh và
gian trá của Lixixa, cho đó là những lời lừa phỉnh. Insu không nằm
trong số người ái mộ Lixixa, chàng luôn có ác cảm với cô, cho rằng cô
chỉ đáng là loại phụ nữ chỉ biết đẻ con và nô lệ chồng. Chàng khuyên
Bônggi đừng nghĩ tới Lixixa nữa, coi chừng sập bẫy cô ta!
Song mọi chuyện diễn ra không như ý muốn của Insu. Học xong năm thứ
nhất, Bônggi về quê nghỉ hè rồi cưới Lixixa, không bao giờ trở lại
Leningrat nữa. Anh mở một tiệm điện nguội ở gần mỏ, và năm sau Lixixa
sinh con trai.
Đám bạn cũ tiếp tục hàn huyên. Insu nói luôn miệng. Chàng kể về những
cây cầu mở, về những buổi hừng đông trên sông Nhêva, và khoảng không bao
la của đất nước mà xuyên qua khoảng không ấy chiếc máy bay của chàng
chỉ nhỏ bé và chậm chạp như một con chuồn chuồn. Bạn bè chăm chú nghe
chuyện chàng. Insu nhìn họ thông cảm, bởi ngoài Bônggi, chưa ai ra khỏi
vùng đất Nam Xakhalin này. Ba năm chàng vắng mặt, họ đã kịp cưới vợ, đẻ
con, mà Bônggi là người có con sớm nhất; anh còn kịp nhận thêm tục danh:
Bônggi "cha".
- Cuộc sống của mình bây giờ là vậy, - Insu kết thúc - còn các bạn, có gì mới không?
Khách đưa mắt nhìn nhau im lặng. Sau đó một người lên tiếng: Tối ngày làm việc bù đầu dưới mỏ thì mới mẹ gì!
- Có chớ. Tụi tao đã sắm xe gắn máy - Một người khác bổ sung - Thậm chí thằng Hoan còn kịp bán đi...
- Sao bán vậy, Hoan? - Insu hỏi.
- Cũng... hổng có gì! - Hoan lầu bầu rồi ngậm tăm.
- Chuyện có hơi ly kỳ và rùng rợn... - Ai đó bắt đầu kể - Thằng Hoan mua
lại của ông Jadaba chiếc Uran loại có thùng. Chắc mày chưa biết, Jadaba
bị chết trôi hồi năm ngoái. Đêm nọ thằng Hoan chạy xe ngang qua cầu thì
thấy có người đứng vẫy tay xin đi nhờ. Hoan dừng xe, người ấy ngồi lên
phía sau rồi bất thần bóp cổ nó... Lúc ấy trăng vừa lên và thằng Hoan
nhận ra người đó là Jadaba! Nó són đái, cắm đầu cắm cổ chạy. Sáng hôm
sau tụi tao tới thì thấy chiếc Uran dựng dưới dạ cầu...
Nghe xong, chàng sinh viên nghi ngờ lắc đầu:
- Mới uống chút xíu mà say rồi sao? Bộ quý vị tưởng mình điên à. Toàn chuyện tào lao!
- Không tin mày hỏi thằng Hoan coi. Ối, whisky ngoại nhẹ hều thì thấm
tháp gì với dân mỏ tụi tao. Bao nhiêu đây chỉ đủ nhỏ lỗ mũi. Còn chiếc
Uran thì tụi tao phải xúm nhau mới khiêng nổi lên cầu...
- Quý vị ơi, bây giờ là thế kỷ hai mươi rồi, thế kỷ của ánh sáng. Liệu có thể tin những chuyện như vậy...
- Ai không tin chớ tui tin. Sẵn kể luôn chuyện này cũng xảy ra ở
Xakhalin mình: Một đêm khuya, bác tài taxi về muộn. Một cô gái dừng
trong góc tối vẫy xe lại nói địa chỉ rồi ngồi lên phía sau. Bác tài dòm
vô kính chiếu hậu định chiêm ngưỡng dung nhan cô gái mà số phận đã trao
cho bác vào đêm khuya buồn. Lạ, không thấy cô gái trong kính. Bác quay
đầu lại. Cô gái vẫn ngồi đàng sau. Bác dụi mắt nhìn vô kính lần nữa. Tất
cả hiện lên chỉ trừ cô gái. Vì bác tài còn khá trẻ nên không nghĩ đến
chuyện ma, chứ nếu già, bác sẽ đoán ngay số phận đã trao ai cho bác. Mặc
kệ, bác cứ chở cô gái tới địa chỉ cần thiết. Xe dừng lại bên ngôi nhà
gỗ tồi tàn kiểu Nhật. Cô gái biểu bác tài chờ để cô vô nhà lấy tiền. Chờ
khá lâu, bác tài tức tối bước vào nhà. Chỉ thấy ở đó hai ông bà già lọm
khọm. Bác tài hỏi cô gái đâu? "Cô gái nào? Ở đây chẳng có cô gái nào
cả”. Bác tài mới thuật lại đầu đuôi... Đến lúc ấy hai ông bà già quỳ
xuống sàn nhà mà khóc. Hóa ra đó là đứa con gái của họ, cô chết đã ba
năm trước; và hôm ấy là ngày giỗ của cô nhưng họ lại quên...
- Stop! Đủ rồi! - Chàng sinh viên như bị xúc phạm - Nói thiệt các bạn
đừng giận, chớ ba cái chuyện mê tín dị đoan đó xưa rồi. Không phải mấy
năm nay được học hành đàng hoàng rồi mình đâm ra tự cao tự đại đâu. Sự
thật là tụi mình đang sống trong thời đại khác, thời đại của tư duy
chính xác và của toán học. Quý vị đã biết thế nào là tia la de chưa? Và
cái gì bỗng chốc từ mặt đất vọt tuốt lên cung trăng?
Insu nói như rít rồi đấm mạnh nắm đấm xuống bàn. Chàng mệt mỏi tháo rộng
chiếc cà vạt dưới gầm bàn, con mèo xù đang thiu thiu ngủ, chốc chốc lại
mở đôi mắt xanh nhìn chăm chăm vào cái cà vạt màu bạc đang đung đưa của
chủ, giống như một con cá. Khi nắm đắm nện xuống, con mèo bỗng hoảng
loạn. Trong trạng thái mơ màng nó chợt gào lên, rồi như một viên đạn, nó
bay thẳng vào Insu, đưa những móng vuốt tóm lấy cái cà vạt, toàn thân
va mạnh vào vai chàng rồi theo đà bay ra cửa. Chàng sinh viên cũng sợ
hãi gào lên, tiếng gào còn lớn hơn tiếng của con mèo. Chàng ngã ngửa ra
sau làm mấy vỏ chai lăn ngổn ngang trên sàn nhà.
Đám bạn thợ mỏ cười ầm. Khi tiếng chai lọ thôi va chạm và tiếng cười
cũng ngừng, ai đó đỡ chàng sinh viên dậy, chỉ vào mảng rách chỗ cổ áo sơ
mi của chàng, vừa cười vừa giải thích trong khi mặt chàng hãy còn xanh
lét:
- Đó là hình phạt về cái tội mày coi thường tụi tao, không tin những gì
tụi tao kể. Nên nhớ rằng, ở đây là Xakhalin chớ không phải Leningrat của
mày đâu nghen, Insu. Tất nhiên tụi tao chẳng cần biết cái gì bỗng chốc
từ mặt đất vọt tuốt lên cung trăng, nhưng về cái vụ tia la de thì thằng
Hoan đây là chuyên gia thứ thiệt! Nó còn học được cả cách đánh bắt cá
bằng tia la de...
- Tia la de thì liên quan gì đến cá? - Chàng sinh viên hỏi với nụ cười mỉa mai.
- Liên quan chớ. Thằng Hoan kiếm ở đâu được ba ký lô tia la de, nó giăng
từ đảo Côba đến mũi Traikinô, con cá xấu số nào đâm đầu vô cái tia đó
kể như được sấy khô ngay tức khắc, chỉ việc gỡ đem về làm mồi... nhậu!
Ha ha...
Đám bạn thợ mỏ đùa giỡn đến gần nửa đêm. Họ vui vẻ và hài lòng từ giã
chủ nhà. Chàng sinh viên bước ra tiễn họ. Hai người lúc đến bằng mô tô
thùng đề nghị đưa những người còn lại ai về nhà nấy. Insu và Bônggi thì
đang to nhỏ tâm tình. Rồi không hiểu sao Insu lại leo lên thùng xe ngồi
cùng với Bônggi “cha”. Trong đêm hè ấm áp, trên đường đi họ hát vang, át
cả tiếng máy xe.
Bônggi cùng Insu xuống xe cạnh nhà anh.
- Bônggi nè, mình hỏi thiệt, bỏ học cậu có tiếc không? - Insu hỏi.
- Lẽ ra thì không nên bỏ... phải không? - Chàng cựu sinh viên lắp bắp.
- Ôi, cậu thật là... - Insu thốt lên rồi vỗ vai bạn - Cậu còn nhớ lần
tụi mình học bài thi trong khu Vườn Mùa Hè không? Sau này mỗi lần tới đó
là mình nhớ đến cậu...
- Dường như trời sinh ra tao không phải để học. Bônggi “cha” nói - Mày hãy ráng học đi, học cho mày và cho cả tao nữa.
- Thôi im đi! - Đã ngà ngà say, Insu giận dữ la lớn, chút nữa thì chàng để rơi nước mắt vì buồn thương cho bạn.
Bônggi “cha” đề nghị ghé vào nhà anh chơi, và nếu muốn thì họ có thể
ngồi lai rai tới sáng cũng được vì Lixixa, vợ anh, đã về nhà cha mẹ ruột
ở Nheben; ngày mai anh lại là ca chiều...
- Không đời nào, - Insu nói - không đời nào tôi vào nhà Lixixa, kẻ đã
tước mất bạn của tôi. Có thể một lúc nào đó nghĩ lại, tôi sẽ ghé. Còn
bây giờ thì... Thôi, tạm biệt cậu, Bônggi “cha"!
Insu đột ngột từ giã bạn. Và chàng đi, miệng khẽ huýt sáo giai điệu mà
lúc nãy họ cùng hát khi ngồi trên mô tô: “...Trong tán cây xanh của đời,
chúng tôi, những đứa trẻ rong chơi...”.
Những gì xảy ra sau đó chúng tôi được biết qua lời kể của Khisu, đứa em
trai mười tuổi của chàng. Trong giây phút hoang mang cực độ, chàng đã
thuật lại hết cho đứa em trai của mình nghe, ngoài ra không hề hé môi
với một ai.
Sau đây là những gì Khisu kể lại: Sau khi từ giã Bônggi "cha", Insu băng
qua khu bãi nhị tì cũ của người Nhật để về nhà. Trăng chiếu sáng. Đêm
hè ở Xakhalin yên lặng. Nghe rõ cả tiếng của những sợi dây tời khua
ngoài cảng xa. Đến giữa bãi nhị tì thì bất ngờ xuất hiện con vật nhỏ,
qua ánh trăng chàng nhận ra đó là con cáo. Con cáo chạy ra từ một ngôi
mả đá phía bên trái. Chàng sinh viên đứng lại, bình thản nhìn con cáo
rồi đi tiếp, đầu nghĩ ngợi mông lung. Khi thoát ra khỏi sự suy nghĩ,
chàng nhận ra mình đang đi về hướng ngược lại, ngôi mả đá giờ đã nằm bên
phải. Chàng tự rủa thầm rồi quay lại. Lập tức một ý nghĩ khác lại bám
lấy chàng. Chàng cứ đi, rồi một lần nữa ngôi mả đá lại nằm phía bên
phải. Cứ như vậy cho đến khi Insu không còn xác định ra phương hướng.
Cuối cùng, lấy hết can đảm, chàng chạy càn ngang bãi nhị tì với hy vọng
sẽ tìm thấy con đường quen, nhưng cứ càng chạy thì càng lạc sâu vào mê
cung của bãi nhị tì. Tại đây, cách chàng không xa, con cáo đang thập thò
trong bóng tối của ngôi mả đá, nhếch môi nhìn chàng như cười. Insu giận
dữ lượm viên đá ném con cáo. Viên đá chạm vào ngôi mả đá tóe lửa. Con
cáo biến mất.
Trái tim chàng sinh viên gần như nhảy ra ngoài. Chàng chạy lòng vòng
trong bãi nhị tì, lúc lúc lại nhìn thấy con cáo, khi thì ung dung băng
qua trước mặt, khi ngồi bên ngôi mả đá nhe hàm răng trắng nhởn ra cười
với chàng. Cuộc chơi trốn tìm ấy diễn ra suốt phần còn lại của đêm, cho
đến khi bình minh lên, chàng mới hoàn hồn và xác định được phương hướng.
Khi Insu về đến nhà thì nắng đã chiếu khắp nơi. Chàng bước vô phòng đánh
thức đứa em, kể hết cho nó nghe, sau đó chẳng kịp cởi quần áo dài,
chàng lăn ra ngủ như chết.
Lát sau Hoan ghé vào chỗ hai anh em nhà Insu, định cho họ hai con cá bơn
nhám vừa câu được dưới biển. Khisu nhìn người anh còn đang ngủ và kể
hết lại cho Hoan nghe. Nghe xong, Hoan trề môi, cau mày rồi ra về, quên
để lại cho bạn hai con cá.
Trên đường về, Hoan đánh một vòng qua nhà Bônggi “cha”. Từ xa anh đã
nhìn thấy Lixixa đang phơi quần áo. Hoan hỏi chị về hồi nào, chị trả lời
mới về bằng chuyến xe buýt đầu tiên. Đứa con chị bị bệnh, cả đêm không
ngủ, định đem nó đi thầy thuốc nhưng anh chồng còn ngáy, không tài nào
dựng dậy được. “Dường như các anh lại uống, phải không?” - chị hỏi.
Hoan kể cho chị nghe, Insu về nghỉ hè, có mang về mấy chai rượu ngoại nên họ đã uống chút đỉnh...
Nghe vậy Lixixa vỗ tay:
- A, té ra chàng công tử thành Leningrat đã về! Được rồi, thế nào cũng phải bắt anh chàng khoác lác nghe chơi!
Nói xong, Lixixa quay vào nhà. Hoan đi tiếp, mắt chăm chú nhìn phía
trước. Mải nghĩ ngợi, anh không hay đuôi hai con cá bơn nhám đang kéo lê
dưới lớp bụi đường...
(1) Lixixa: tiếng Nga có nghĩa là con cáo (chồn).
Tiêu đề: Nụ cười của cáo- Anatoly Kim 
Sun Feb 27, 2011 10:44 pm